THỞ và THIỀN
http://cuanhcuem.blogspot.com/2013/07/tho-va-thien.html
Đầu Xuân nói chuyện thở nghe cũng hơi buồn cười.
Buồn cười vì nó bình thường quá, ai mà không phải thở. Không khí là thức ăn miễn phí dành cho muôn loài, chẳng phải nhọc công tìm kiếm, tranh dành.
Ấy mà cái không khí này đột nhiên trở nên quý hiếm biết bao, khi lần đầu tiên trong những ngày nghỉ Tết dài nhất, đến chín ngày, tôi được sống, được thở tương đối “có chất lượng”.
Từ buổi chiều cuối cùng của năm cũ, phố xá người xe bổng nhiên thưa thớt hẳn, khói bụi hình như cũng bay đi đâu hết, sự yên tĩnh, thoáng mát tràn ngập trên những con phố ngày thường vốn xôn xao, chộn rộn người mua, kẻ bán, ăn uống, tấp nập ồn ào.
Thành phố Hồ Chí Minh thường đề cao chỉ tiêu phát triển kinh tế, lâu nay, hình như quên đi chỉ tiêu hạnh phúc của công dân mình.
Hạnh phúc này thật ra cũng đơn giản, quá đơn giản. Đó là được thở một bầu khí quyển sạch, người dân không phải hàng ngày, hàng phút, hàng giây hít khí thải, khói xe, bụi bặm mịt mù để rồi hàng năm phải đi “check” xem hai lá phổi nó có “vấn đề” không?
Các bệnh nhân đi khám sức khỏe, một trong những xét nghiệm thường được chỉ định là “chụp X quang phổi”. Thế mới biết cái sự thở và chất lượng sự thở nó quan trọng như thế nào.
Tôi đã từng biết một cặp đôi chia tay nhau vì một phút cao hứng chàng đã nói với nàng : “Bỏ em thì được chứ bỏ thuốc lá thì không”.
Bây giờ anh chàng có ngồi lim dim thả hồn theo khói thuốc và ly rượu, mượn thơ Quang Dũng để thương tiếc: Khói thuốc xanh dòng khơi lối xưa, đêm đêm sông Đáy lạnh đôi bờ, thoáng hiện em về trong đáy cốc, nói cười như chuyện một đêm mơ, thì nàng cũng đã "cao bay xa chạy."
Có lẽ cô này còn trẻ, xem sức khỏe là vàng, ra đường bị hít khói xe, về nhà hít khói thuốc lá của ông chồng nghiện, sống như thế chỉ có ”tan nát” tình yêu vì ô nhiễm, vì cãi nhau, ( cãi nhau cũng là một thứ ô nhiễm !).
Bởi thế ngày Tết ta chúc nhau sức khỏe dồi dào, phước như Đông hải, thọ tựa Nam sơn. Cái chữ Thọ này xem chừng mong manh lắm nếu ta cứ tiếp tục được thở kiểu : “hít vào khói, thở ra bụi” như thế này.
Đức Phật có lần giảng trong một thời kinh ; Ngài hỏi các đệ tử đời người dài khoảng bao lâu, có người nói 100 năm, có người nói vài ba chục năm, riêng chỉ có một vị nói đời người dài bằng một hơi thở. Đức Phật trả lời : đúng thế, đời người chỉ dài bằng một hơi thở. Bởi thở vào mà không thở ra thì xem như …"tiêu tùng".
Cho nên, ta có thể quên ăn, quên ngủ nhưng “quên” thở là chết ngay tức khắc.
Một nhà “sáng tác“ khuyết danh có một bài vè kiểu “Bút tre” nói về cái sự thở của con người, nghe cũng vui vui và chí lý.
"Trăm năm trong cõi người ta
Ai ai cũng phải thở ra hít vào
Trăm năm trong cõi người nào
Ai ai cũng phải hít vào thở ra
Xa xa như nước Cuba
Người ta còn phải hít ra thở vào
Gần gần như cái nước Lào
Người ta cũng phải hít vào thở ra
Nói chung trong cõi người ta
Bắt buộc là phải thở ra hít vào"
Nghe bài vè, nhớ đến lời bài hát của cố nhạc sỹ Trịnh Công Sơn : “ Hãy sống giùm tôi, hãy thở dùm tôi ”. Đối với nhạc sỹ, có lẽ được sống và được thở là điều may mắn và hạnh phúc. Ông muốn gửi một lời nhắn nếu ông và “những ai” chẳng may không còn có mặt trên cõi đời này thì xin mọi người hãy tiếp tục sống, tiếp tục thở dùm cho họ. Hiểu như thế không biết có đúng ý ông không ?
Tiếp tục thở, tiếp tục sống bởi “ thân người khó được ”, bởi trong sáu nẻo luân hồi không dễ gì được sinh và tái sinh làm người. Thực ra sống trong cõi nhân gian chen chúc 7 tỷ người này cũng không dễ dàng, cũng mỏi mệt lắm chứ.
Đôi lúc tôi nghĩ “ tầm xàm ” : “ đời là bể khổ, qua được bể khổ chắc là qua đời ”.
Nhưng rồi càng sống càng thấy cuộc đời không phải chỉ toàn khổ. Vị đạo sư vĩ đại, đức Phật ngay trong bài Pháp đầu tiên Ngài đã nói về Tứ diệu đế tức là Bốn sự thật về khổ, nguyên nhân khổ, trạng thái không còn khổ và con đường thoát khổ.
Có nghĩa là cuộc đời cũng vui, cũng đáng sống vì được làm người là có cơ hội thưởng thức những giá trị của cuộc sống, thực hiện những điều tốt đẹp, lợi ích cho chính mình và cho người khác đồng thời khi đối đầu với những khổ đau, khó khăn,thách thức, đức Phật đã chỉ cho ta các phương pháp đối trị.
Một trong những phương pháp đối trị, thật là kỳ diệu thay, đó chính là “thở ”.
Ngày nay người học Phật đều biết đến rất nhiều bài kinh đức Phật nói về hơi thở.
Kinh “ Quán niệm hơi thở ” ( anapanasatti sutta) là phương pháp hành thiền cơ bản trong đó ta tập trung tâm và ý ( chánh niệm ), quan sát trên một đề mục duy nhất đó là hơi thở vào và hơi thở ra. Thở là một động tác sinh lý tự nhiên, nó diễn ra liên tục không ngưng nghi, chúng ta không cần phải tạo ra hay tưởng tượng, thở là thực tại có thật, sống động cho nên bất cứ lúc nào ta quay về với nó, chú ý đến nó, nó có mặt ngay.
Nói về thiền thì không biết bao nhiêu cho đủ và cho đúng. Chỉ người hành thiền mới hiểu ích lợi và kết quả của việc hành thiền, người tập thở, quán niệm hơi thở mới biết từ hơi thở họ đã chuyển hóa, thay đổi nhận thức, điều phục thân tâm kỳ diệu như thế nào.
Ngày tôi mới bước đầu mon men học Phật pháp, tôi thấy cái việc hành thiền, quán chiếu là “ cái gì đó ” thật là cao siêu, khó hiểu, khó thực hành chắc chỉ dành cho những ai “ tu cao ”, những người xuất gia có chủng tử sâu dày, đã rèn luyện từ muôn kiếp trước.
Thế rồi gặp vị thiền sư dạy cho phương pháp hành thiền mà căn bản bước đầu chỉ là thở, chánh niệm trên hơi thở, tập trung vào đề mục là hơi thở, trước hết là an định tâm giúp cho tâm vốn như con khỉ, ý nhu con ngựa sẽ không chạy lung tung.
Ngồi ở Việt Nam mà tâm ý chạy tuốt qua bên Mỹ, không biết ở bên đó con đã đi làm chưa. Hoặc ngồi trước tượng Phật, mà tâm nghĩ đến cái nhà bếp, không biết hôm nay đi chợ mua gì ăn, rồi từ cái chợ nó chạy đến nhà cô em gái, nghe nói cổ bị bệnh mới từ bệnh viện về. Rồi từ bệnh viện Việt-Pháp nhảy qua phòng khám đa khoa Việt -Mỹ, nhớ lại cái hồ sơ bệnh án, lo lắng hoang mang không biết khi nào bác sỹ đổi thuốc, khi nào mình hết bệnh.
Rồi ai làm mình buồn, tự nhiên nhớ lại và …buồn tiếp.
Thật là tâm nó dắt mình đi kinh khủng quá… hết chỗ này đến chỗ nọ, hết chuyện nọ xọ chuyện kia. Bởi vậy Sư phụ tôi dạy “biết vọng không theo” là thế.
Quan sát hơi thở, cột tâm vào hơi thở, chỉ biết có hơi thở, nhận biết hơi thở vào mát, hơi thở ra ấm, thở dài, thở ngắn, thở mau, thở chậm, sự tập trung này lúc đầu cũng cam go. Chân đau, vai mỏi, ý chạy lung tung, những cảm xúc tiêu cực xuất hiện,tạp niệm trổi dậy, nhưng mặc kệ nó, cứ để nó đến rồi nó đi, tiếp tục thở, và nhận biết mình đang thở.
Bạn sẽ được gì ích lợi gì khi ngồi và thở như thế này ? Kinh nghiệm có thể giống nhau, nhưng đạt được cái gì đó ích lợi, hoặc không được cái gì cả, thì như đã nói mỗi người là một “ tiểu vũ trụ “, chỉ ai uống nước mới biết nước nóng lạnh.
Riêng tôi, sau một thời gian thực tập quán niệm hơi thở, tâm an định, thân nhẹ nhàng, ít khi bấn loạn, xôn xao hay bị cuốn hút vào những xúc cảm, biểu hiện bên ngoài của sự vật, của tình huống.
Khi tâm an định, rỗng rang, bớt đi tạp niệm, trí nhớ sẽ tăng cường, tuệ giác vô thường khai mở, nhận biết cuộc sống vô thường, thân mạng vô thường, ngắn như một hơi thở, mọi điều xảy ra cho ta, tốt xấu, hay dở đều trở nên bình thản, nhẹ nhàng.
Sự thay đổi nhận thức và thái độ sống trong một thế giới hỗn loạn này rất cần thiết. Không thay đổi được thế giới, một đất nước, một thành phố, tốt nhất nên thay đổi chính bản thân ta.
Ngày mai, và “nhiều năm sau nữa”, có thể cư dân thành phố tiếp tục hít thở những làn khói xe, bụi bặm, khí thải dài dài, tôi sẽ làm gì, bạn sẽ làm gì?
Đầu năm mới, tôi đang “ hạ quyết tâm ” sẽ thay đổi thói quen, thức dậy sớm hơn, khi mặt trời chưa ló dạng để có thể mở tung cửa sổ, đi bộ trên con phố “ thị tại môn tiền náo ”, để được tận hưởng sự yên tĩnh dù ngắn ngủi và được hít thở bầu không khí “có chất lượng”.
Tóm lại, tôi sẽ tiếp tục Thở và Thiền./.
Phùng Kim Yến
